Szacuje się, że w Polsce żyje około 126 tysięcy osamotnionych dzieci. 50 tysięcy wychowuje się w rodzinach zastępczych, z czego tylko 9% to profesjonalne, niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze. Pozostałe 76 tysięcy przebywa w placówkach, pogotowiach opiekuńczych, domach dziecka. Niektóre z nich zostały porzucone, pozostałe zostały zabrane od rodziców, ponieważ, zdaniem sądu, wychowywały się w niewłaściwych warunkach.
- Domy dziecka z całą pewnością nie są dobrym miejscem dla dzieci. Osamotnienie, brak przebaczenia, miłości i nadziei sprawiają, że z roku na rok wyniszcza się i degeneruje wnętrze dziecka, rozmywa się system wartości, obniża odporność i wrażliwość duchowa, a także psychiczna. Dzieci, które są niekochane, nie potrafią ani kochać, ani przyjąć miłości, nie osiągają dojrzałości emocjonalnej i społecznej - mówi socjolog Ewa Matuszewska.
- Razem z mężem jesteśmy katolikami, Kościół odgrywa dużą rolę w naszym życiu - mówi pani Anna. - Przed podjęciem decyzji o utworzeniu rodziny zastępczej rozmawialiśmy na ten temat z księdzem z naszej parafii. On wówczas zacytował nam List św. Jakuba: „Religijność czysta i bez skazy wobec Boga i Ojca wyraża się w opiece nad sierotami”. To zaważyło na naszej decyzji.
- Powiedzieliśmy sobie wówczas z żoną: dom dziecka nie nauczy dzieci najważniejszego: kochać męża, żony, bliźniego, Boga. Dom dziecka choćby najlepszy, z górami czekolady, ze wspaniałymi wychowawcami odbarwia serca z miłości i nic się na to nie poradzi - dodaje pan Andrzej.
Od kilku lat mają w domu trzech chłopców: Dawida, Marka i Adama. Są dla nich prawdziwą rodziną, chłopcy mówią do nich mamo i tato.
- Pan Bóg sprawił nam radość tym, że mogliśmy stać się dla nich rodzicami, podzielić się z nimi naszą miłością - pani Anna nie ukrywa wzruszenia. - Dostaliśmy od niego jeszcze jedno wielkie szczęście: w ubiegłym roku urodziła nam się mała Nikola.
- Dla mnie to był cud, po tylu latach starań żona zaszła w ciążę i urodziła śliczną córeczkę - dodaje pan Andrzej. - Dla chłopców jest ona prawdziwą siostrzyczką, wierzę, że będzie miała w swych starszych braciach oparcie w przyszłości.
- Kiedy urodziła się Nikola, nie mieliśmy z mężem nawet cienia wątpliwości, żeby nadal być rodziną zastępczą dla chłopców. Oni są dla nas pełnoprawnymi synami. Jak to mówią: może i nasza rodzina jest zastępcza, ale miłość w niej - prawdziwa - podkreśla pani Anna.
Sługa Boży Jan Paweł II: „pomiędzy rodziną chrześcijańską a wspólnotą Kościoła istnieje ścisły i wielopłaszczyznowy związek. Kościół urzeczywistnia się przez rodzinę, która jest jego najmniejszą cząstką, najmniejszym Kościołem lokalnym. Rodzina jest drogą Kościoła, drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą, drogą, od której nie może on się odłączyć”.
Stosunkowo niedawno w polskim prawodawstwie pojawiła się instytucja zawodowej rodziny zastępczej. Jej funkcjonowanie polega na sprawowaniu opieki nad dziećmi, które wyrokiem sądu zostały w niej umieszczone - zadania takich rodzin przypominają więc rolę domów dziecka, tym bardziej, że jednym z głównych obowiązków rodziców zastępczych jest utrzymywanie kontaktu z rodzicami biologicznymi, tak aby dziecko mogło do nich wrócić, kiedy tylko warunki na to pozwolą. - W powiecie wałbrzyskim, który znajduje się pod naszą kuratelą, mamy w tej chwili trzynaście takich rodzin - mówi Monika Walczak z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Wałbrzychu. Przebywa w nich 55 dzieci. Większość to tzw. rodziny wielodzietne. Według założeń ustawy o pomocy społecznej, może w nich przebywać od trzech do sześciu podopiecznych. W wyjątkowych przypadkach może ich być więcej, np. wtedy, kiedy nie chcemy rozdzielać rodzeństwa. Drugą grupę stanowią rodziny specjalne. W nich przebywają dzieci z różnego rodzaju dysfunkcjami oraz niepełnosprawne. Rodziny takie mają pod swoją opieką maksymalnie troje dzieci. Ostatnia kategoria to rodziny zastępcze o charakterze pogotowia opiekuńczego - trafiają do nich np. dzieci po interwencji policji.
Istnieją dokładne procedury określające, kto może zostać zawodową rodziną zastępczą. Kandydaci muszą mieć m.in. odpowiednie warunki mieszkaniowe; ich stan zdrowia musi umożliwiać opiekę nad dziećmi; muszą posiadać pełnię praw cywilnych i obywatelskich; nie mogli być nigdy w przeszłości pozbawieni praw rodzicielskich; jedno z małżonków musi mieć pracę; dobrze, jeśli mają doświadczenie, np. zawodowe w pracy z dziećmi i z młodzieżą. Osoby chętne do stworzenia zawodowej rodziny zastępczej przechodzą także cykl szkoleń organizowanych przez ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, a po uzyskaniu pozytywnej opinii ośrodka pomocy społecznej stają się zawodową rodziną zastępczą. - To wszystko są warunki formalne - mówi Monika Walczak. Ale najważniejsze, czego potrzeba, aby podjąć się pełnienia tej roli, to wielkie serce, otwarte na krzywdę i potrzeby innych. Różni ludzie decydują się na bycie rodziną zastępczą, różne też są powody takiej decyzji: jedni odchowali już swoje pociechy i chcą być nadal potrzebni, inni marzą o posiadaniu dużej rodziny. Jedno ich łączy - ogrom miłości do maluchów doświadczonych przez los i wrażliwość na ich niezawinioną krzywdę.
Szczególnie trudna jest świadomość, że dzieci nie są w rodzinie na zawsze. Mimo że mają prawo przebywać w niej do pełnoletności, celem nadrzędnym jest ich powrót do biologicznych rodziców. - I tak się często dzieje - mówi Monika Walczak. Pomocna dłoń wyciągnięta do ludzi, którzy znaleźli się na zakręcie życia, przy dobrej woli z ich strony, powoduje, że odzyskują swoje pociechy. Jak radzą sobie z tym rodzice zastępczy? To przede wszystkim przestawienie się na inny sposób myślenia - owszem, przywiązują się do swoich podopiecznych, ale kiedy odchodzą, mają świadomość spełnionego zadania. Mówią sobie: „Pomogliśmy jednemu dziecku, teraz czas pomóc następnym”.
Budowanie przychylnego klimatu wokół rodzicielstwa zastępczego oraz zachęcenie potencjalnych rodziców - zwłaszcza ojców - do podjęcia tego wyzwania jest też celem zainaugurowanej niedawno społecznej kampanii „Zostań Tatą. Załóż rodzinę zastępczą”.
- Temat rodzin zastępczych budzi wciąż niewielkie zainteresowanie w Polsce, tymczasem wiele dzieci pozbawionych jest rodzinnego domu - tłumaczy Dariusz Cupiał, koordynator akcji. - Powodem tej trudnej sytuacji są rozwody, emigracja zarobkowa, niewydolność wychowawcza czy patologie społeczne. Tym fantastycznym dzieciakom nic nie zastąpi prawdziwej rodziny oprócz… rodziny zastępczej.
Zalety rodzin zastępczych podkreśla też Chrześcijańskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom „Misja Nadziei”. Stowarzyszenie powstało dzięki ludziom, którzy z przyjaźni do dzieci i z powodu Jezusa Chrystusa chcą czynić dobro, i którzy wierzą, że cokolwiek tym najmniejszym uczynią, Jemu samemu uczynią.
- Chcemy, aby Stowarzyszenie współdziałało i korzystało z pomocy wszystkich ludzi dobrej woli, z pomocy innych organizacji zarówno społecznych, jak i rządowych - mówią jego członkowie. - Działamy ponad podziałami, uważamy, że we współdziałaniu jest siła społeczna, zdolna zmienić los wielu dzieci. Z pokorą uznać należy, że te dzieci również są przyszłością narodu.
O zaletach bycia zastępczą mamą przekonała się Jolanta Sułowska ze Starych Bogaczowic. W grudniu 2008 r. minęło osiemnaście lat, odkąd założyła rodzinę zastępczą. Na święta Bożego Narodzenia przyjechała do niej trójka rodzeństwa: 13-latka, 7-latka i półroczny chłopiec. Dziś dziewczynki to już dorosłe kobiety - mają własne rodziny, skończone studia. Najmłodszy Robert cały czas mieszka z nią. Jest w maturalnej klasie.
- Dzisiaj potrzeba wielu rodzin zastępczych - może to będzie propozycja dla niepłodnych małżonków? A może nawet powinniśmy mówić o szczególnym powołaniu małżonków niepłodnych do tworzenia rodzin zastępczych? - zastanawia się ks. prof. Wojciech Bołoz, z Katedry Bioetyki Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. - Żyjemy w czasach ideologii praw człowieka. Prawa te są niekiedy jednostronnie lub niewłaściwie interpretowane. Przykładem tego jest rzekomo przysługujące człowiekowi prawo do aborcji, do eutanazji itd. Tymczasem tak jak nikomu nie wolno naruszać prawa do życia własnego czy drugiej osoby, tak samo nikomu też nie przysługuje prawo do posiadania własnego dziecka w taki sposób jak własności materialnej. Dziecko może być tylko darem, ale nigdy nie jest realizacją uprawnienia do posiadania! Prawo do dziecka jest uzurpacją. Małżonkowie powinni myśleć nie tylko o swoich pragnieniach i potrzebach, ale także o prawie ewentualnego dziecka do rozwoju i do normalnego życia. Zamiast podejmować ryzykowne próby posiadania własnego dziecka, lepiej pomyśleć o adopcji lub zająć się dziećmi potrzebującymi pomocy.