ANNA BENSZ-IDZIAK: - Rok 2013 dla Archiwum Diecezjalnego to czas jubileuszowy. Archiwum obchodzi swoje dziesięciolecie. Jest Ksiądz twórcą placówki powstającej od podstaw. Jak wyglądały początki?

KS. DR HAB. ROBERT ROMUALD KUFEL: - Archiwum w Zielonej Górze powstało 15 września 2003 r. Rozpoczęło działalność w oparciu o własny statut i regulamin. Jednak praca związana z organizowaniem archiwum rozpoczęła się wraz z przyznaniem mi dekretu dyrektora Archiwum Diecezjalnego przez bp. Adama Dyczkowskiego w czerwcu 2003 r.
Tymczasową siedzibą archiwum w 2003 r. było dawne pomieszczenie księgarni diecezjalnej w budynku Kurii Biskupiej przy pl. Powstańców Wlkp. 1. To tu zacząłem gromadzić archiwalia kościelne. Ponadto na potrzeby archiwum przekazano jeden pokój kurialny, w którym mieściły się moje biuro i pracownia. Magazyny pomocnicze mieściły się w Domu Księży Emerytów.
W 2005 r. rozpoczęto budowę nowego gmachu archiwum przy pl. Powstańców Wlkp. W październiku 2006 r. archiwum przeniesione zostało do nowej siedziby.
Początki były żmudne i działania, jakie im towarzyszyły, wymagały ogromnych nakładów pracy.

- Najważniejsze osiągnięcia dziesięciolecia archiwum to...

- Najważniejszą rzeczą było stworzenie podstaw tego archiwum. Trzeba było wszystko organizować od zera. Od gromadzenia materiałów znajdujących się w poszczególnych biurach Kurii Biskupiej, po zebranie tego wszystkiego, zinwentaryzowanie i opublikowanie tego drukiem.
Dużą akcją prowadzoną przez archiwum jest centralizacja zasobów archiwów parafialnych do 1945 r. Gromadzimy w archiwum wszystkie archiwalia, które wytworzone zostały do 1945 r., a zachowały się w archiwach parafialnych. Najczęściej są to dokumenty, księgi metrykalne, akta parafialne sporządzane w językach niemieckim i łacińskim. Najstarsze księgi metrykalne, które otrzymałem, pochodzą z XVII wieku, takie księgi zachowały się w kilku parafiach. W jednych parafiach zachowane archiwa stanowią zbiory szczątkowe, gdzie zachowały się jednostkowe księgi, a w innych, jak np. w Świebodzinie, jest ich ponad sześćset. Materiały z parafii przyjmuję sukcesywnie, powoli muszę wszystko przejrzeć, nadać temu jakiś sens, poukładać i zinwentaryzować.
Dwie trzecie akt do 1945 r. znajduje się już w archiwum, jedna trzecia jest jeszcze w parafiach i czeka na przewiezienie i inwentaryzację. Wiele dokumentów jest również w seminarium, te również trzeba przewieźć i zarchiwizować. Pomocą w tej pracy służą mi wolontariusze.

- W jaki sposób propaguje Ksiądz działania archiwum?

- Stworzyliśmy stronę internetową, która cieszy się dużym zainteresowaniem - mamy ponad czterdzieści tysięcy wejść. Wszystkie dokumenty, które zostały już opracowane i z których można już korzystać, dostępne są na stronie internetowej archiwum. Na naszej stronie znajdują się zakładki prezentujące katalogi księgozbioru podręcznego, zasobów archiwum, duplikatów, a także zamieszczane są aktualności i galeria zdjęć.
Jako przedstawiciel archiwum biorę udział w różnych konferencjach naukowych, wystawach, szkoleniach dla archiwistów. Jestem członkiem Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych, dzięki czemu możliwa jest współpraca z innymi polskimi archiwami. Mamy kontakt z wyższymi uczelniami - na lekcje pokazowe do archiwum przybywają studenci. Dwa lata temu uczestniczyliśmy w projekcie unijnym, w który zaangażowani byli studenci z Rosji, Czech, Niemiec i Polski.
Współpracujemy z lokalnymi mediami. Prowadzę również kronikę - ręcznie pisaną jak na archiwum przystało, w której odnotowuję wydarzenia z życia naszego archiwum. Do kroniki załączony jest album ze zdjęciami. Nasi goście mogą wpisywać się do Księgi Pamiątkowej.

- Kto korzysta z zasobów Archiwum Diecezjalnego?

- Osoby najczęściej korzystające z naszych zasobów to są genealodzy indywidualni lub ci, którzy pracują na zlecenie różnych osób. Poszukują informacji o przodkach, tworzą drzewa genealogiczne. Inna grupa to studenci, którzy potrzebują materiałów do prac magisterskich, licencjackich, semestralnych. Są to nie tylko studenci teologii, ale również innych wydziałów.
Przychodzą do nas również osoby zajmujące się regionalizmem, którzy poszukują informacji do przygotowywanych publikacji na temat jakiejś konkretnej miejscowości czy też potrzebują wiedzy na temat funkcjonowania Kościoła po 1945 r.
Zdarzają się również pracownicy naukowi, profesorowie przygotowujący prace naukowe.
Po roku dziewięćdziesiątym wzrosło zainteresowanie archiwami, gdyż te zaczęły się bardziej otwierać na potrzeby społeczeństwa, a nie już tylko na potrzeby rządu czy partii. Wzrosło zainteresowanie historią Kościoła i regionalnością.
Wcześniej z oczywistych względów dokumenty, które przechowywane były w kurii, raczej nie były udostępniane, obawiano się bowiem ich zaginięcia czy zniszczenia. W wielu sytuacjach tak właśnie się działo - m.in. po likwidacji seminariów duchownych ówczesna władza państwowa konfiskowała te akta po to, żeby je zniszczyć, a nie zachować. Dlatego też wszystkie dokumenty były bardzo chronione przed zniszczeniem. Niektórych rzeczy Kościół po prostu nie ujawniał, gdyż władzy nie zależało na ich znajomości, ale na ich zatajeniu.
Dziś archiwa są otwarte, ale mamy też materiały, które są zastrzeżone, których się nie udostępnia, kierując się m.in. Ustawą o ochronie danych osobowych - np. akta osobowe duchowieństwa. Jeśli ktoś przygotowuje biogram, na życzenie opracowuję takie informacje, ale do ręki nikt takich akt nie otrzymuje. Nie udostępniamy też akt najnowszych, gdyż są one zbyt młode, by traktować je jako archiwalia.
Pierwszą zasadą działalności archiwum jest przechowywanie i zabezpieczanie dokumentów, tak by przetrwały kolejne lata.

- W jaki sposób Archiwum Diecezjalne obchodzić będzie swój jubileusz?

- Z tej okazji opracowany został folder informacyjny, trwają prace nad przygotowaniem okolicznościowych kartek pocztowych, ponadto opracowana została jubileuszowa pieczęć, którą przez cały rok stemplujemy korespondencję.
Mamy zaproszenie do współświętowania z Koszalinem i Szczecinem, bo tam również archiwa diecezjalne powstały przed dziesięciu laty. Być może zorganizujemy z tej okazji jakąś wspólną konferencję naukową. W przygotowaniu jest również większa publikacja na temat działalności naszego archiwum w ciągu minionych dziesięciu lat, będzie ona podsumowaniem dotychczasowej pracy od podstaw aż do chwili obecnej. Znajdą się tu między innymi statystyki - zainteresowanie, odwiedziny czy korzystanie z zasobów. Jubileusz to dobra okazja do podsumowania naszej pracy i zaprezentowania jej efektów.