W obszernych fragmentach listu biskupi przywołują dramatyczną sytuację września 1939 r., kiedy to Polska została zaatakowana przed dwóch najeźdźców, którzy „dokonując czwartego rozbioru Rzeczypospolitej”, dali „pierwszeństwo sile przed prawem, moralnemu bezładowi przed porządkiem chrześcijańskich zasad, narzucając bezbożną ideologię narodowego socjalizmu i ateistycznego komunizmu”. Przypominają, że w okupowanej Rzeczypospolitej rozpoczął się „czas zaprogramowanego ludobójstwa, które w szczególnie tragiczny sposób dotknęło Żydów”, ale także był to czas „eksterminacji różnych grup społecznych, w pierwszym rzędzie kapłanów i inteligencji”. Zdaniem biskupów był to zarazem okres „heroicznych zmagań o wolność (...), była to droga zwyciężonych, ale niepokonanych”.

Mówią także o powojennym losie „żołnierzy, których zdradził świat”, na skutek czego „w więzieniach poniosło śmierć wielu bohaterów Polski Niepodległej, skazanych za ofiarną służbę Ojczyźnie, zwłaszcza tak zwanych Żołnierzy Wyklętych”. Cierpienia te i wysiłki doprowadziły jednak w końcu do odzyskania wolności, także dzięki przebudzeniu, do którego przyczynił się święty Jan Paweł II.

Dalej Pasterze Kościoła w Polsce po raz kolejny apelują o wybaczenie krzywd i pojednanie. Nawiązując do zainicjowanego przez Kościół procesu pojednania polsko-niemieckiego, wyjaśniają, że „już kilkakrotnie, jako wspólnota katolickiej wiary, podejmowaliśmy trud burzenia takich murów wrogości i nienawiści, czego przykładem jest List biskupów polskich do biskupów niemieckich: „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie” – z listopada 1965 roku, będący zachętą do oczyszczenia pamięci historycznej, do wyznania win i torowania drogi ku pojednaniu”.

Na zakończenie listu biskupi informują o wspólnej, polsko-niemieckiej modlitwie w Gliwicach, która 31 sierpnia będzie głównym akcentem obchodów 75. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Wyjaśniają, że „katedra pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach będzie w niedzielę 31 sierpnia szczególnym miejscem modlitwy o pokój” z udziałem przewodniczących Konferencji Episkopatów Polski i Niemiec abp. Stanisława Gądeckiego i kard. Reinharda Marxa. W miejscu, gdzie żołnierze SS dokonali prowokacji w przeddzień wybuchu II wojny światowej – wspólnie o pokój będą się modlić katolicy, protestanci i wyznawcy religii mojżeszowej. Natomiast 1. września u grobu bł. ks. Jerzego Popiełuszki w Warszawie modlić się będą kardynałowie Marx z Niemiec i metropolita warszawski Kazimierz Nycz.

Pasterskie słowo z okazji 75. rocznicy wybuchu II wojny światowej skierowali do rodaków w Polsce i za granicą biskupi diecezjalni zebrani 25 i 26 sierpnia na Jasnej Górze.

TREŚĆ CAŁEGO DOKUMENTU

Umiłowani Bracia i Siostry!

Od Jasnogórskiego Tronu Maryi kierujemy do Polaków w Ojczyźnie i poza jej granicami słowo pasterskie z okazji 75. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Była ona straszliwym doświadczeniem dwudziestowiecznej Europy i świata. Pochłonęła dziesiątki milionów istnień ludzkich, odcisnęła się na losach narodów i państw. Stała się początkiem wieloletniego czasu przemocy, bezprawia i bezsilności, straty najbliższych oraz utraty Ojczyzny. II wojna światowa ujawniła otchłań zła, do jakiego zdolne są zbrodnicze ideologie i systemy polityczne, które odwróciły się od Boga, przekreślając Jego prawa. Z drugiej zaś strony ukazała też piękno i siłę ludzkiego ducha, czerpiącego często swą siłę ze źródeł wiary: gotowość do poświęceń w imię niezbywalnego prawa narodów do życia w wolności, stawanie w obronie wartości, które kształtowały drogę pokoleń, czynne przeciwstawianie się dyktatowi zła.

Papież Benedykt XVI zachęcał nas: „Musimy pamiętać o dramatycznych wydarzeniach, które zapoczątkowały jeden z najstraszliwszych konfliktów w dziejach, który spowodował dziesiątki miliony ofiar i przyniósł tak wielki ogrom cierpień umiłowanemu narodowi polskiemu. Konflikt, w czasie którego doszło do tragedii Holokaustu i zagłady innych zastępów niewinnych istot”.