W 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej uczestniczyłem w ważnych wydarzeniach, w tym w Teatrze Wielkim wysłuchaliśmy wraz z małżonką przejmującego utworu Krzysztofa Pendereckiego pt. „Polskie Requiem”. Na balkonie w lożach zasiedli przywódcy państw – goście, także Prezydent RP, marszałkowie i ministrowie, senatorowie i posłowie. Muzyce towarzyszyły fragmenty filmów dokumentalnych opowiadających o różnych wydarzeniach, tragediach, ale i wielkich postaciach z lat 1939-89. W kuluarach, gdy już opadły emocje, mieliśmy wiele ciekawych, sytuacyjnych rozmów. Dlaczego – zapytał mnie jeden z rozmówców – nie nagłaśniamy istnienia nowego odznaczenia: Krzyża Wschodniego? Dlaczego nie honorujemy tych, których odznaczyliśmy? – w tym przypadku przedstawicieli narodu kazachskiego. Byłem lekko zadziwiony, bo wydawało mi się, że nikogo do tej pory pan prezydent nie odznaczył.

Dlaczego te odznaczenia są tak ważne w kontekście obchodów wybuchu II wojny światowej i przywołanych dat? Oto fragment wywiadu, którego udzieliłem 2 lata temu jednemu z portali polonijnych: „Krzyż Zachodni jest nowym odznaczeniem przyznawanym przez Prezydenta RP na wniosek MSZ, po uwzględnieniu opinii IPN, a obejmuje wszystkich nie-Polaków, cudzoziemców, którzy w latach 1939-89 pomagali Polsce i Polakom w ich aspiracjach niepodległościowych. Chcemy jako państwo polskie okazać wdzięczność tym wszystkim, którzy nam pomagali w walce z dwoma totalitaryzmami na szeroko pojętym Zachodzie; w czasie wojny i po niej. Dotyczy to zatem zarówno obywateli Nowej Zelandii, Australii czy Persji, jak i krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych, Kanady czy południa świata: Ameryki i Afryki. To ci, którzy pomogli «dzieciom tułaczym», to ci, którzy – jak lotnicy – zrzucali powstańcom broń, to w końcu osoby, które charytatywnie wspierały ruch Solidarności w latach stanu wojennego” – powiedziałem wówczas. Z kolei pytany o sens ustanowienia Krzyża Wschodniego wspominałem: „Idea Krzyża Wschodniego wyrastała z innego doświadczenia historycznego, dotyczącego ziem polskich, kresowych, pozostających w latach II wojny i powojnia w gestii totalitarnych systemów, głównie Związku Sowieckiego. Adresatami są w tym przypadku także nie-Polacy, czyli np. Ukraińcy, którzy na Wołyniu (i gdzie indziej) przechowywali Polaków, broniąc ich przed własnym społeczeństwem, realizującym politykę ludobójczą”.

Gościliśmy ponad 40 delegacji państw, które w różnym stopniu zostały dotknięte wybuchem wojny. Dla wielu z tych narodów, podobnie jak dla Polaków, prawdziwe wyzwolenie mogło nastąpić dopiero po rozpadzie Związku Sowieckiego, czyli po 1989 r. Wielu przedstawicieli tych narodów w latach 1939-89 zachowało się, jak trzeba.

Apeluję zatem do władz państwowych – a mam do tego tytuł jako senator RP i inicjator ustawy o Krzyżu Zachodnim oraz sprawozdawca senacki projektu ustawy o Krzyżu Wschodnim – byśmy czas obchodów kolejnych rocznic związanych z przebiegiem II wojny światowej oraz trudnych lat PRL wypełnili także wdzięcznością. Apeluję do kierownictwa MSZ i IPN, czyli do instytucji ustawowo zobowiązanych do wspierania Prezydenta RP, by mógł honorować właściwe osoby, by zdążyć i nie przegapić kolejnych dat, a także śmierci kolejnych osób. Dziś umiera nie tylko pokolenie lotników brytyjskich, którzy lecieli nad stolicą w 1944 r. – ci ludzie zbliżają się do 100 lat – ale także pokolenie działaczy katolickich, liberalnych i związkowych, którzy wspierali podziemny ruch Solidarności, organizowali transporty darów itd., a którzy mają dziś 70 lat i więcej.

* * *

Jan Żaryn
Redaktor naczelny „wSieci historii”, historyk, wykładowca INH UKSW, publicysta i działacz społeczny, m.in. prezes SPJN, członek Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, senator RP