Reklama

Historia

Małżeństwo po staropolsku

Sierpień to jeden z najbardziej popularnych miesięcy na zawarcie małżeństwa. Jedni cenią sobie ciepłą pogodę, inni ulegają przesądom związanym z jego nazwą. W czasach sarmackich zabobonów było o wiele więcej, ale sam ślub był niezwykle poważną sprawą.

Niedziela Ogólnopolska 31/2021, str. 62-63

[ TEMATY ]

małżeństwo

Zdjęcia: Biblioteka Narodowa

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Związek kobiety i mężczyzny jest chyba najbardziej pierwotną i najważniejszą wspólnotą. Nic więc dziwnego, że od wieków we wszystkich kulturach i religiach momentowi, w którym decydowali się oni na wspólne życie, towarzyszył skomplikowany ceremoniał. Nie inaczej było w I Rzeczypospolitej.

Wybór

Małżeństwo było tak wielkim przedsięwzięciem, że przyszli małżonkowie mieli tu najmniej do powiedzenia. Decydowały rodziny, dla których najważniejsze było pomnożenie majątku, skoligacenie się z bardziej ustosunkowanymi rodami lub co najmniej równość pozycji społecznej. Uroda czy uczucia nie miały dużego znaczenia, chyba że dla biedoty.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W wyborze kandydatki na żonę wysoko oceniano bujność kształtów, znamionującą zdrowie i płodność. Sformułowanie „tłusta jak jałowica” było komplementem, podobnie jak przysłowia: „Baba gruba chłopa chluba” lub „Baba bez brzucha jak garnek bez ucha”. Piękna twarz odgrywała rolę raczej drugorzędną, ceniona była tylko przez obcokrajowców. Żyjący w XVIII wieku angielski podróżnik Nathaniel William Wraxall napisał o Polkach: „Świat nie zna kobiet równie zniewalających, gładkich i czarujących. Nie mają one nic ze wstydliwości i chłodu Angielek, nic z rezerwy i wyższości Austriaczek. Swobodne, pełne wdzięku i chęci podobania się, są nieskończenie ujmujące. Jeśli chodzi o urodę, to śmiało mogą walczyć o palmę pierwszeństwa z każdym krajem europejskim”.

Dla Polaków, szczególnie tych starszych, liczyło się zupełnie coś innego. XVII-wieczny pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek, któremu swatano dwie kandydatki, napisał: „Bardziej mi się jednak serce chwytało Śladkowskiej, bo to tam o jej wiosce powiadali, że nie tylko pszenica, ale cybula w polu na kożdym zagonie, gdzie ją wsiejesz, urodzi się; a mnie też bardziej apetyt pociągał ad pinguem glaebam [do żyznej gleby]”.

Konkury

Gdy rodzice panny decydowali się na wydanie jej za mąż, dom znaczono specjalnymi symbolami. W chłopskich chatach zawieszano w oknach wianki lub zatykano na tyczce przed domem wieniec, w szlacheckich natomiast wywieszano przed dworkiem kobierzec na znak, że jest panna na wydaniu.

Reklama

Nawiązanie matrymonialnego porozumienia należało do swatów zwanych dziewosłębami – statecznych, ogólnie poważanych i majętnych, a przy tym towarzyskich i wygadanych, którzy potrafiliby wpłynąć na decyzję rodziców panny. Niewielu chyba takich było, bo wydawano drukiem wiele zbiorów wzorcowych mów z okazji zalotów. Autor jednego z nich: Spiżarni Aktów rozmaitych, które się przy zalotach, weselach, bankietach, pogrzebach i tym podobnych inszych zabawach świeckich odprawować zwykły, wręcz pisze, że adresowany jest do tych, „których abo rozum nadwątlony, abo też czerstwy i zdrowy będąc w przygodzie nagłej i prędkiej, terminu pożądanego dostąpić nie może”.

Po przybyciu do rodziców panny w odpowiednim momencie swat wyciągał flaszkę gorzałki i podawał do wypicia rodzicom i pannie. Wspólne picie znaczyło, że są przychylni. Jeśli kandydat im się nie podobał, w delikatny sposób starano się to okazać. W wiejskim środowisku najczęściej odmawiano przyjęcia gorzałki, w szlacheckim stawiano na stół czerninę lub gęś w szarym sosie, ewentualnie częstowano arbuzem. W każdym przypadku oznaczało to odmowę. Zdarzało się czasem, szczególnie wśród magnaterii, że swatowi tak bardzo dziewczyna się podobała, że sam się jej oświadczał. Tak postąpił w 1637 r. Albrycht Stanisław Radziwiłł, który tłumaczył się przed zdumionym i oburzonym bratankiem: „Jam szczerze twą sprawę promował, ale dzisiejszej nocy Najświętsza Panna kazała mnie samemu tę pannę pojąć”.

Kilka dni po przychylnej odpowiedzi następowały zrękowiny. Tu już był obecny konkurent, który przynosił ze sobą gorzałkę. Jej wypicie oznaczało nieodwołalne przyjęcie go. Czasem w tym momencie pytano nawet pannę o zgodę. Kawaler ofiarowywał jej pierścień, będący symbolem zaręczyn, niekiedy także panna dawała pierścień kawalerowi. A później wszyscy zgodnie i hucznie opijali zaręczyny.

Reklama

Od tej pory kandydat na męża musiał dbać o swój wygląd zewnętrzny, sprawiać pannie prezenty, zapewniać jej rozrywki. Podczas zabaw musiał tańczyć z nią w pierwszej parze, okazywać na każdym kroku hojność i uprzejmość. Gorliwość w wynajdywaniu różnego rodzaju atrakcji wzrastała proporcjonalnie do posagu adorowanej.

Ślub

Uroczystości ślubne rozpoczynał „dziewiczy wieczór”, podczas którego panna żegnała się ze swymi rówieśniczkami. Dziewczęta wiły wspólnie wianki i śpiewały dostosowane do okoliczności pieśni. Kawaler w tym samym czasie upijał się w karczmie z kolegami. Następnego dnia uroczyście rozplatano pannie młodej warkocz, będący symbolem panieństwa, i równie uroczyście ją strojono. Na głowę wkładano wieniec, pod którym umieszczano dukat, co miało zapewnić bogactwo, oraz kawałek cukru na przyszłe „słodkie” życie. W niektórych okolicach nacierano oblubienicy miodem usta oraz obmywano nogi. I u szlachty, i u chłopów przed wyjazdem do kościoła rodzice uroczyście błogosławili młodych. Panna młoda podczas wszystkich ceremonii musiała zalewać się łzami, żeby nie uchodzić za „bezwstydną” – konserwatywna wieś lubowała się w panieńskich lamentach.

Ważne dla dobrej wróżby dla młodych były pogoda i prychanie koni. Złym znakiem natomiast było spotkanie księdza w drodze do kościoła. Świece na ślubnym ołtarzu musiały się palić jasno i równo. Istotne dla późniejszego znaczenia w małżeństwie było również to, kto pierwszy postawi nogę na ślubnym kobiercu, lub czyja ręka będzie leżeć na wierzchu przy wiązaniu stułą. W czasie ślubu młodzi wymieniali się wiankami lub specjalnymi koronami – moda na obrączki przyszła później.

Reklama

Wesele

W końcu przychodził czas na wystawne wesele – kilkudniowe, czasem kilkutygodniowe jedzenie, picie i tańce z długimi oracjami przy każdej okazji. Wieczorem, ceremonialnie, z przyśpiewkami, odprowadzano młodą parę do sypialni na „pokładziny”. Wśród zamożniejszej szlachty oznaczało to po prostu tzw. cukrową wieczerzę – odrębny poczęstunek z marcepanu i słodkich win dla najdostojniejszych gości.

Po nocy poślubnej kobieta wchodziła do dostojnego grona mężatek, zmieniała strój i uczesanie. Wiązał się z tym obrzęd oczepin. Młodą małżonkę sadzano na stołku lub dzieży do wyrabiania chleba, obcinano jej włosy i zakładano czepek. Towarzyszył temu śpiew obrzędowych pieśni. Wesele kończył obrzęd poprawin, czyli ceremonialnego przeniesienia się panny młodej do domu pana młodego. Tu przyjmowano ją chlebem i solą, oprowadzano po izbie i nakazywano patrzeć w komin, co miało ją ustrzec od tęsknoty za domem rodzinnym. Przy tej okazji wyprawiano kolejny poczęstunek z muzyką i tańcami, mowami, życzeniami i błogosławieństwami. I przede wszystkim z jedzeniem i pijatyką.

A potem żyli długo i szczęśliwie…

2021-07-27 12:14

Ocena: +2 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Francja zalegalizowała „małżeństwa” homoseksualne

[ TEMATY ]

małżeństwo

homoseksualizm

Guillaume Paumier / Foter.com / CC BY

Francuskie Zgromadzenie Narodowe przyjęło ustawę o tzw. małżeństwie dla wszystkich, legalizującą „małżeństwa” homoseksualne i adopcję przez nie dzieci. Tym samym Francja stała się 14 państwem świata, a 9 Europy, w którym osoby tej samej płci mogą zawierać „małżeństwa”. Oprócz tego są one dozwolone w 7 stanach USA.

CZYTAJ DALEJ

W świetle Eucharystii, w ciszy konfesjonału - paulini i Jasna Góra

2024-03-28 10:33

[ TEMATY ]

Jasna Góra

Karol Porwich/Niedziela

Patriarcha Zakonu Paulinów św. Paweł z Teb przez wielu skazany na śmierć głodową na pustyni, doświadczył Bożej troski i był z Bożej Opatrzności karmiony chlebem. Dziś prawie pół tysiąca paulinów każdego dnia Chlebem Eucharystycznym karmi ludzi na 4 kontynentach. W sercu Zakonu na Jasnej Górze żyje ponad 70 kapłanów. Misję tego miejsca i posługujących tu paulinów, wciąż określają słowa św. Jana Pawła II, że „Jasna Góra to konfesjonał i ołtarz narodu”. Sprawowanie Eucharystii jako centrum życia całej wspólnoty i pracy apostolskiej paulinów wpisane jest w ich zakonne konstytucje.

Na Mszę św…po cud

CZYTAJ DALEJ

Ostatnia Wieczerza ucztą Miłości

2024-03-28 20:38

Ks. Wojciech Kania/Niedziela

W wielkoczwartkowy wieczór w kościołach diecezji sprawowana była Msza Święta Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczęła obchody Triduum Paschalnego, w trakcie którego wspominamy mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa.

W bazylice katedralnej w Sandomierzu uroczystej liturgii przewodniczył Biskup Sandomierski Krzysztof Nitkiewicz. Eucharystię koncelebrowali księża z parafii katedralnej oraz Kurii Diecezjalnej. W modlitwie uczestniczyli seminarzyści, siostry zakonne oraz mieszkańcy Sandomierza. Liturgię swoim śpiewem uświetniły chór katedralny i schola parafialna.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję