Włodzimierz Rędzioch: - Przez wieki dokumenty Magisterium Kościoła podejmowały kwestie doktrynalne, filozoficzne i dyscyplinarne. Bardzo rzadko natomiast zajmowały się problemami społecznymi. Tak było do 1891 r., kiedy to papież Leon XIII napisał encyklikę „Rerum novarum”, poświęconą tzw. kwestii społecznej. Następcy Leona XIII również będą wydawać encykliki społeczne. Dlaczego Kościół katolicki uznał, że do jego misji należy również zajmowanie się problemami społeczeństwa?

Ks. prof. Michel Schooyans: - Już z opisu świata zamieszczonego w Księdze Wyjścia wynika, że nie jest rzeczą dobrą, aby człowiek był sam. Bóg powołał do życia nie stworzenia ludzkie, lecz osoby ludzkie. Ludzie stworzeni na obraz Boga w Trójcy Jedynego zostali przez Niego obdarzeni sercem zdolnym do miłości i pragnącym miłości. Największe tradycje religijne i filozoficzne świata uznają tę predyspozycję człowieka. W tradycjach tych podkreśla się społeczny wymiar życia ludzkiego i w różnorodny sposób formułowana jest „złota reguła”: „Postępuj z drugim tak, jak chcesz, aby on postępował z tobą”. Podstawową formą życia społecznego jest związek małżeński i rodzina. Jednak życie społeczne człowieka realizuje się także dzięki pośrednictwu organizacji i instytucji, które umożliwiają mu współpracę z innymi ludźmi i działanie dla dobra wspólnego. Kościół angażuje się w tego typu pośrednictwo, również w sferze politycznej i gospodarczej, aby działania w tych dziedzinach służyły budowaniu społeczeństwa sprawiedliwego i pokojowego - „społeczeństwa miłości”.

- Jan Paweł II jest autorem trzech encyklik, które zajmują się problemami społecznymi: „Laborem exercens” (1981 r.), „Sollicitudo rei socialis” (1987 r.) i „Centesimus annus” (1991 r.). Jaki jest oryginalny wkład obecnego Papieża w nauczanie społeczne Kościoła?

- Jest jeszcze za wcześnie, aby całościowo przeanalizować wkład Jana Pawła II w nauczanie społeczne Kościoła. (Papież ma ciągle nowe projekty w tej dziedzinie). Trzeba natomiast podkreślić fakt, że zagadnienia społeczne zajmują dużo miejsca w jego najważniejszych dokumentach. Bez względu na to, czy Papież pisze o sakramentach, o ekumenizmie, o moralności małżeńskiej, czy o Duchu Świętym, zawsze obecna jest tematyka społeczna. Jego działalność, podróże, różne gesty mają zawsze wymiar katechezy społecznej. Natomiast w dokumentach poświęconych wyłącznie problemom społecznym Papież zajmuje się wszystkimi nowymi kwestiami społecznymi, dotyczącymi: ludności, bezrobocia, działalności organizacji międzynarodowych, handlu bronią, korupcji, przemocy, wolności religijnej, reformy rolnej, starzenia się społeczeństwa, warunków mieszkaniowych itd. Jednakże wydaje mi się, że w nauczaniu społecznym Papieża najważniejsze jest umieszczenie w centrum człowieka i jego niezbywalnych praw. (To odniesienie do człowieka, obrazu Boga w Trójcy Jedynego, było od zawsze podstawą nauki społecznej Kościoła).

- Często krytycy nauczania społecznego Kościoła zarzucają mu brak „realizmu” w ocenie zjawisk gospodarczych lub bezkrytyczny irenizm. Co można odpowiedzieć na tego typu zarzuty?

- Kościół nie ignoruje rzeczywistości gospodarczej czy politycznej, lecz zdaje sobie sprawę, że często systemy gospodarcze i polityczne mają dwuznaczny charakter: mogą przyczyniać się albo do wyzysku człowieka, albo do wprowadzania sprawiedliwości społecznej. Nie zapewniają one automatycznie dobra wspólnego, rozwoju ludów, sprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych. Dlatego też Kościół ma swoją rolę do odegrania: moralizować stosunki społeczne, szczególnie gospodarcze i polityczne. Niestety, te dwie dziedziny zbyt często zdominowane są przez cynizm i zasadę siły. Tak często używane wyrażenie realpolitik sugeruje, że w stosunkach politycznych nie należy brać pod uwagę aspektów moralnych. Kościół nigdy nie może pogodzić się z takim sposobem pojmowania relacji politycznych i gospodarczych, toteż jego proroczy głos w sprawach społecznych w pewnym sensie powinien „przeszkadzać”. Jednocześnie Kościół musi ciągle czuwać, by jego orędzie społeczne nie było manipulowane i wykorzystywane przez jakąkolwiek ideologię.

- Jakie są, według Księdza Profesora, największe „wyzwania społeczne” dla Kościoła we współczesnych, przełomowych czasach?

- Dla sumienia chrześcijańskiego największym wyzwaniem naszych czasów jest fakt, że miliard ludzi (1/6 ludzkości) żyje, mając do dyspozycji mniej niż 1 dolara dziennie. To sytuacja, która woła o pomstę do nieba, zważywszy, że w tym samym czasie ludzie przygotowują wyprawę na Marsa. Są również przed nami inne wyzwania: zlikwidowanie tak potwornych praktyk, jak: aborcja, eutanazja, sterylizacja ubogich; zapewnienie wszystkim dostępu do wiedzy i techniki; zagwarantowanie ludziom podstawowej opieki lekarskiej; doprowadzenie do zakończenia konfliktów zbrojnych; zlikwidowanie przyczyn klęsk głodu… Wyzwań nie brakuje, a Ewangelia, która obnaża skandaliczny charakter wielu zjawisk, ukazuje jednocześnie sposób, w jaki wyzwania te należy podejmować.

- Ksiądz Profesor jest autorem wielu książek na tematy polityczne i społeczne. Jakie były motywy napisania tego nowego dzieła o społecznym nauczaniu Kościoła?

- O ile mi wiadomo, nie ma zbyt wielu współczesnych opracowań, które w sposób syntetyczny przedstawiałyby nauczanie społeczne Kościoła. Chciałem w jakiś sposób wypełnić tę lukę, proponując książkę przystępną dla wszystkich, tzn. dla chrześcijan, lecz także dla innych ludzi dobrej woli. W ciągu ostatnich lat uderzył mnie fakt, że wielu ludzi, zazwyczaj dalekich od Kościoła, wyraziło - czego byłem świadkiem - pragnienie zapoznania się z katolicką doktryną społeczną, często przytaczaną, która jednak wciąż pozostaje mało znana. W mojej książce nie ograniczam się do wyłożenia tej doktryny w jej obecnym stanie, ale proponuję sposoby jej pogłębiania oraz podaję adresy ośrodków dokumentacyjnych i bibliografię w wielu językach.
Głównym celem mojej książki było ukazanie, dlaczego nauczanie społeczne Kościoła jest i powinno pozostać zasadniczym aspektem nowej ewangelizacji.

- Dziękuję za rozmowę.

Michel Schooyans - belgijski kapłan i emerytowany profesor uniwersytetu w Louvain - to postać dobrze znana wszystkim, którzy interesują się nauczaniem społecznym Kościoła. Jest on autorytetem w dziedzinie filozofii politycznej i współczesnych ideologii. Napisał ok. 20 książek, z których kilka zostało opublikowanych również po polsku, jak „Aborcja i polityka” oraz „Nieznane oblicze ONZ”. Jest członkiem Papieskiej Akademii Nauk Społecznych oraz instytutów: Population Reearch Institut w Waszyngtonie oraz Institut de Démographie Politique w Paryżu.