Sytuacja na Ukrainie zmusza nas do głębokiej refleksji na temat podstaw życia międzynarodowego i tych wartości, które sprzyjają budowaniu wspólnoty międzynarodowej, pomimo tak wielu różnic politycznych, kulturowych, czy też religijnych. Kościół katolicki w swoim nauczaniu społecznym przypomina, że jedność wspólnoty międzynarodowej jest zdobyczą moralnej i kulturowej siły wolności osób zatroskanych o dobro wspólne i mających świadomość jedności rodziny ludzkiej. Wspólnota międzynarodowa jest wspólnotą prawną. Stosunki i porządek międzynarodowy powinny być oparte na harmonii pomiędzy porządkiem prawnym, a porządkiem moralnym. I chociaż ład międzynarodowy gwarantuje prawo, to nie wolno zapominać o podstawowych wartościach etyczno-moralnych, na bazie których może rozwijać się autentyczne życie międzynarodowe. Do tych wartości zalicza się: prawdę, sprawiedliwość, solidarność, wolność, zaufanie, podmiotowość (Kompendium nauki społecznej Kościoła, nr 428-439).

Kościół towarzyszący ludzkości naucza, że polityka międzynarodowa powinna zmierzać do osiągnięcia dwóch podstawowych celów: pokoju i rozwoju. Te dwa główne cele rzutują w dużej mierze na charakter aksjologii życia międzynarodowego. W zachodniej myśli pedagogicznej spotykamy wiele modeli funkcjonowania człowieka we współczesnym zglobalizowanym świecie. Wśród tych modeli są szczególnie dwa bliskie nauczaniu Kościoła katolickiego: pedagogika pokoju oraz edukacja dla rekonstrukcji rozwoju.

PEDAGOGIKA POKOJU

Pierwszy model funkcjonowania człowieka-obywatela w społeczeństwie międzynarodowym, związany jest z propozycją postulowaną przez tzw. pedagogikę pokoju, która stawia sobie za zadanie wychowanie „nowego człowieka” na miarę zadań stojących przed ludzkością w XXI wieku. Wychowanie do pokoju powinno zmierzać do ukształtowania obywatela, który będzie posiadał umiejętność życia w warunkach wzrastającej współzależności świata. Istotnymi jego cechami powinny być: posiadanie wszechstronnej, nieustannie pogłębianej wiedzy; odpowiedzialność za siebie, naród, państwo i świat; aktywna postawa, zaangażowana w sprawy ludzi i świata; gotowość do obrony uniwersalnych wartości, takich jak: prawa człowieka, godność, pokój itd. W tym nurcie pedagogiki chodzi o wychowanie człowieka do pokoju poprzez wzmocnienie w nim „instynktu pokoju”. Temu celowi ma służyć „wyposażenie” osoby w umiejętność uznawania kultury, tradycji i dorobku innych państw i narodów, przy równoczesnym uwzględnieniu ich prawa do samodzielnego rozwoju.

Jan Paweł II w homilii skierowanej do ludzi morza w Gdyni, dnia 11 czerwca 1987 r. zauważył, że „człowiek współczesnej cywilizacji zagrożony jest chorobą powierzchowności, niebezpieczeństwem spłycenia. Trzeba pracować dla odzyskania głębi - tej głębi, która właściwa jest ludzkiej istocie. Tej głębi, która wzywa jego umysł i serce, podobnie jak morze wzywa. Jest to właśnie głębia prawdy i wolności, sprawiedliwości i miłości. Głębia pokoju”.

WARTOŚĆ POKOJU

W świetle nauczania bł. Jana Pawła II, podobnie jak i w całej społecznej nauki Kościoła (idea pokoju społecznego i międzynarodowego jest integralnym elementem personalizmu społecznego myśli chrześcijańskiej, począwszy od św. Augustyna poprzez św. Tomasza, do naszych czasów) pokój jest wielkim dobrem w życiu człowieka na ziemi, sprawą pierwszej wagi, powszechnym dążeniem, koniecznością dla zachowania osiągniętych przez ludzkość zdobyczy i dla osiągania nowych. Zdaniem Papieża, prawda o pokoju posiada znaczenie kluczowe. Znajdowała ona wielokrotnie wyraz w wypowiedziach Stolicy Apostolskiej, a w sposób autorytatywny szczególnie w encyklice Pacem in terris bł. Jana XXIII. Temat „pokoju na ziemi” tak ściśle związany z przesłaniem ewangelicznym nie przestaje też być przedmiotem systematycznych przypomnień Kościoła, który pierwszego dnia każdego roku kieruje od 1967 roku Orędzie na Światowy Dzień Pokoju.

Jan Paweł II w sposób szczególny był zaangażowany w sprawę pokoju na świecie. Uczył, że pokój jest darem, zadaniem i szczególnym obowiązkiem. Ojciec św. przypominał o antropologicznych podstawach pokoju, tj.: godności każdego człowieka, rozumie i wolności. „Jeśli chcecie zachować pokój - uczył Papież podczas przemówienia pożegnalne na lotnisku Okęcie, Warszawa, 14.06.1987 r., - pamiętajcie o człowieku. Pamiętajcie o jego prawach, które są niezbywalne, bo wynikają z samego człowieczeństwa każdej ludzkiej osoby. Pamiętajcie między innymi o jego prawie do wolności religijnej, stowarzyszania się i wypowiadania swoich poglądów. Pamiętajcie o jego godności, w której muszą się spotykać poczynania wszystkich społeczeństw i społeczności (...). Wszelkie naruszenie i nieposzanowanie praw człowieka stanowi zagrożenie dla pokoju”.

Ojciec św. przypominał w swoim nauczaniu, że warunkiem pokoju zewnętrznego jest pokój wewnętrzny, zaś warunkiem pokoju między narodami jest pokój w narodach. Pokój i współpraca międzynarodowa zależą od poszanowanie praw narodu do istnienia, wolności i kultury. Dlatego Papież sprzeciwiał się wszelkim formom kolonializmu politycznego, gospodarczego czy też kulturalnego (Przemówienie do przedstawicieli władz państwowych wygłoszone w Belwederze dnia 02 czerwca 1979 r).

Czynnikami zapewniającymi pokój są takie wartości jak: prawda, miłość, wolność, braterstwo, sprawiedliwość, przebaczenie, solidarność, dialog, patriotyzm. Wychowanie do ich urzeczywistniania, wpisuje się w wielki i niekończący się proces wychowania do pokoju. Ponieważ istotą pokoju w świecie jest zgodne dążenie do wspólnego dobra, Papież na różne sposoby zachęcał do zaangażowania się na rzecz wychowania do pokoju i budowania pokoju, które to zadanie jest etycznym imperatywem. Ojciec św. w związku z tym faktem, podkreśla konieczność zaangażowania się każdego człowieka na rzecz pokoju. Wskazuje na udział religii w budowaniu pokoju oraz rolę języka i gestów pokojowych w procesie wychowania do pokoju. Papież podkreśla rolę wszystkich podmiotów wychowujących, szczególnie kładąc nacisk na aktywny i pozytywny udział mass mediów w procesie wychowaniu do pokoju.

POTRZEBA EDUKACJI MIĘDZYKULTUROWEJ

Niewątpliwie w proces wychowania do pokoju w dobie globalizmu powinna zaangażować się edukacja międzykulturowa. Coraz częściej ukazuje się wielokulturowość jako swoistą wartość społeczną podkreślając zarazem, że sytuacja wielokulturowości jest szczególnym wyzwaniem do budowania tożsamości i poszukiwania wartości wspólnych i uniwersalnych. Do głównych celów edukacji międzykulturowej zalicza się przezwyciężanie konfliktów kulturowych oraz kształtowanie tożsamości wielokulturowej. Budowaniu wspólnoty międzynarodowej w klimacie pokoju i wzajemnego zaufania, służyć ma rozwijanie wrażliwości międzykulturowej, kształtowanie umiejętności dialogu z „innymi”, uczenie i poprawianie komunikacji międzykulturowej i kształtowanie świadomości kulturowej.

EDUKACJA DLA REKONSTRUKCJI ROZWOJU

Geneza tej edukacji sięga lat sześćdziesiątych XX w. i związana jest z procesem dekolonizacji, zapoczątkowanym po drugiej wojnie światowej. W rozważaniach prowadzonych w ramach tej edukacji, a dotyczących życia międzynarodowego, wiele uwagi poświęca się kluczowemu zagadnieniu „rozwoju”. Autorzy tej koncepcji edukacji podkreślają, że nie wystarczy interpretować kategorię „rozwoju” tylko w kontekście ekonomicznym i materialnym, ale trzeba integralnego ujęcia tego zagadnienia. Dlatego też postulują potrzebę aktywnego uczestnictwa jednostek w społeczeństwie i we wspólnocie międzynarodowej. Chodzi o to, aby człowiek pokonawszy kulturowe i intelektualne nastawienie do problemów współczesnego świata, był zdolny do wywiązywania się z zadań wynikających z życia w „globalnym świecie”. Dlatego też edukacja ma wdrażać do rozwiązywania problemów (teoretycznych i praktycznych) związanych z zagadnieniami szeroko pojętego rozwoju i z tym wszystkim, co się mu sprzeciwia (ubóstwo, zacofanie itd.). Koncepcja edukacji dla rekonstrukcji rozwoju dotyczy więc likwidacji dysproporcji panujących w świecie.

Idee koncepcji edukacji dla rozwoju są bliskie papieskiemu rozumieniu rozwoju i postępu, które obok wartości pokoju i wielokulturowości są kluczowymi wartościami życia międzynarodowego. Zdaniem Jana Pawła II rozwój to drugie imię pokoju (Encyklika Centisimus annus (01.05.1991), nr 52; dalej skrót CA). W świetle papieskiego nauczania integralne rozumienie rozwoju i postępu domaga się solidarnego rozwoju ludzkości (Encyklika Sollicitudo rei socialis. Społeczna troska Kościoła (30.12.1987) nr 16; dalej skrót SRS). Ojciec św. w związku z tym faktem napisze, że „współpraca nad rozwojem całego człowieka i każdego człowieka jest bowiem obowiązkiem wszystkich wobec wszystkich, i powinna zarazem być powszechna w całym świecie: na Wschodzie, Zachodzie, Północy i Południu, lub, posługując się używanymi dziś terminami, w różnych „światach”. Jeśli natomiast usiłuje się urzeczywistniać rozwój w jednej tylko części lub w jednym świecie, czyni się to kosztem innych; tam zaś, gdzie rozwój zaczyna się dokonywać - właśnie dlatego, że nie bierze pod uwagę innych, podlega przerostowi i wypaczeniu” (SRS, nr 32).

Jan Paweł II podkreśla, że aby zagwarantować prawo do rozwoju każdego człowieka, w różnych obszarach życia społecznego, potrzebna jest współpraca. Duch międzynarodowej współpracy wymaga zaś tego, aby ponad ścisłą logiką rynku istniała świadomość obowiązku solidarności, sprawiedliwości społecznej i powszechnej miłości, „zgodnie z właściwym rozumieniem dobra wspólnego całej rodziny ludzkiej” (CA, nr 58; SRS, nr 27-34). Zdaniem Ojca św., pokojowe działania polityczne wyrastające ze świadomości jedności rodzaju ludzkiego i jedności społeczeństwa światowego oraz troska o powszechny i integralny rozwój każdego człowieka i wszystkich społeczności, są podstawami ładu międzynarodowego. Pogłębieniem refleksji na temat integralnego rozwoju w miłości i prawdzie, wraz ze wskazaniem praktycznych rozwiązań jest encyklika Benedykta XVI Caritas in veritate, która jest nam dana, ale i zadana!

Reasumując powyższe myśli na temat pożądanych wartości społecznych w życiu społeczności międzynarodowej w ujęciu Jana Pawła II, możemy stwierdzić, że aksjologia życia międzynarodowego chociaż koncentruje się wokół opisanych, dwóch podstawowych wartości pokoju i rozwoju, w gruncie rzeczy skupia w sobie jak w soczewce wszystkie inne wartości społeczne niezbędne do budowania wspólnoty międzynarodowej. Zaprezentowane wartości przeciwstawiają się takim negatywnym zjawiskom jak: wojna, ubóstwo, zacofanie, dysproporcje, marginalizacja (ekskluzja) społeczna. Ich zrozumienie i realizacja pomoże w budowaniu ładu międzynarodowego.